روش تحقیق گروه کانونی

در آزمون دکتری روانشناسی، مشاوره و علوم تربیتی و در درس آمار و روش تحقیق سؤالی از گروه‌های کانونی مطرح‌شده‌بود.
در این صفحه روش تحقیق گروه کانونی تعریف شده و به موارد کاربرد آن اشاره می‌گردد.
نویسنده: دکتر افشین صفایی

روش تحقیق گروه کانونی (Focus group) چیست و برای چه مواقعی مناسب است؟

مقدمه- روش تحقیق گروه کانونی به عنوان یک روش کیفی

روش تحقیق گروه‌های کانونی یک روش جمع آوری داده است که در تحقیقات کیفی و قوم نگاری استفاده می‌شود.
کیتزنگر و باربور (۱۹۹۹) روش تحقیق گروه کانونی را بصورت زیر تعریف نموده‌اند:

“روش تحقیق گروه کانونی یک روش مصاحبه کیفی برای ایجاد تعامل بین اعضای یک گروه است تا طی آن زمینه و انگیزه کافی برای مباحث عمیق‌تر ایجاد گردد و از این طریق ابعاد گوناگون یک موضوع آشکار گردد.”

تعاریف دیگر گروه کانونی:

ویلکینسون (۲۰۰۴):
” پژوهش گروه کانونی روشی برای گردآوری داده‌های کیفی باشرکت‌دادن افراد در یک بحث گروهی غیررسمی اطراف یک موضوع خاص”

کروگر (۱۹۹۳):
“سنجش ادراکات،بینش و نظرات شرکت‌کنندگان دریک محیط بدون تنش ازطریق تبادل افکار و مذاکره با برنامه‌ریزی دقیق و ازقبل طراحی‌شده”

روش تحقیق گروه کانونی

همانطور که قبلاً هم در موضوعات روش‌های تحقیق کیفی ذکر شد، رویکرد قوم نگاری به تحقیق یکی از آن مواردی است که در آن محققان موضوعات پژوهشی را در محیط طبیعی خود بررسی‌کرده و از این طریق رفتارها را مشاهده و ثبت می‌کنند.
روش تحقیق گروه‌های کانونی برای مطالعه فرآیندهایی که دارای یک عنصر اجتماعی قوی هستند، مانند عناصری که به تعامل‌های بیشتر گروهی بستگی دارند، نسبت به روش‌های دیگر مناسب‌تر است.

در روش تحقیق گروه‌های کانونی، توجه به دیدگاه‌ها و برداشت‌ها و ادراکات متنوع بسیار مهم و ضروری است.
از این روش تحقیق برای بدست آوردن دیدگاهی غنی و دقیق درمورد یک حوزه نسبتاً کوچک درمقایسه با طیف وسیعی از داده‌های نسبتاً هدفمند که شامل یک منطقه بزرگ است،مورداستفاده قرارمی‌گیرد.
در نتیجه، داده‌های حاصل دارای عمق و اعتبار خوب ولی محدوده کوچک خواهند بود.
به لحاظ روش شناسی، روش تحقیق گروه کانونی یک دیدگاه نظری تفسیرگرایانه است که پوزیتیویسم را برای هر مطالعه‌ای که انسان‌ها، رفتار و نگرش آن‌ها را توصیف می‌کند، نامناسب می‌داند.

روش تحقیق گروه کانونی

تاریخچه روش گروه‌های کانونی

روش تحقیق گروه‌های کانونی به عنوان یک تکنیک در دهه ۱۹۲۰ میلادی برای اولین بار به جهت تهیه پرسشنامه‌ها در تحقیقات علوم اجتماعی توسعه یافت.
در دهه ۱۹۴۰، روبرت مرتون و پاول لازارفیلد از این روش برای بررسی واکنش‌های مردم به برنامه‌های رادیویی زمان جنگ استفاده کردند.
از آن زمان به بعد تا دهه ۱۹۷۰ روش گروه‌های کانونی اساساً در تحقیقات بازار مانند نگرش به برند، بسته‌بندی و انتخاب محصول بوسیله مشتریان مورداستفاده قرارگرفت.
در اواخر دهه ۱۹۸۰، روش گروه کانونی به عنوان یک روش علوم اجتماعی با شرایط خاص خودش در واکنش به محدودیت‌های سایر روش‌ها شناخته‌شده‌بود.
مصاحبه‌های انفرادی تحت تأثیر مصاحبه‌کننده بود و پرسشنامه اطلاعات محدود و غیرعمیقی در اختیار محققین قرارمی‌داد.
این درحالی بود که روش گروه‌های کانونی این محدودیت‌ها را شامل نمی‌شد.
بر این اساس از آن زمان به بعد این روش به طور گسترده‌ای مورداقبال محققین قرار گرفت.

ویژگی‌های کلیدی روش تحقیق گروه کانونی

مصاحبه گروهی یک روش جمع‌آوری داده است که در مقابل پرسشنامه‌های سیستماتیک که هم‌زمان از چند نفر اطلاعات را اخذ می‌کنند قرار دارد (کتاب هند بوک تحقیق کیفی ، نوشته دنزین و لینکلن، ۲۰۰۰).

گروه‌های کانونی معمولاً به عنوان گروه‌هایی از مردم تعریف می‌شوند که دورهم جمع‌شده و درمورد یک حوزه موردعلاقه با هم بحث و تبادل نظر می‌کنند.
مثلاً عده‌ای درمورد یک موضوع موردتوجه در علوم اجتماعی با هم به تبادل نظر می‌پردازند و یا در تحقیقات بازار درمورد نحوه تبلیغات با هم صحبت می‌کنند (بادی، ۲۰۰۵).
در روش گروه‌های کانونی مصاحبه‌ها و تبادل نظرها بوسیله یک فرد به عنوان تعدیل‌کننده هدایت می‌گردد و درجات کنترل مختلفی ممکن است روی آن اعمال گردد.
بر این اساس روش گروه‌های کانونی ممکن است ساختاریافته (Structured) و یا ساختارنیافته (Unstructured) باشند.

حجم نمونه در گروه‌های کانونی

تقریباً می‌توان گفت اجماع و اتفاق نظری درمورد تعداد افراد شرکت‌کننده در پژوهش گروه‌های کانونی وجود ندارد.
بعضی پژوهشگران معتقدند در صورتی که افراد گروه همگن باشند، ۴ تا ۱۲ نفر و درصورت ناهمگن بودن ۶ تا ۱۲ نفر برای جمع‌آوری نقطه نظرات و داده‌های لازم در روش گروه‌های کانونی کافی خواهدبود.
معمولاً برای انجام تحقیق به روش گروه‌های کانونی باید چند گروه مختلف تشکیل شود.
محققین معتقدند که تعیین تعداد گروه‌های کانونی نسبت به تعیین افراد موجود در هر گروه کار حساس‌تر و مشکل‌تری است.
آن‌ها پیشنهاد می‌کنند که گروه‌های مختلف تشکیل شده و مصاحبه‌ها انجام شوند.
این عمل باید آنقدر ادامه پیدا کند که اطلاعات جدیدی حاصل نگردد.
انتخاب افراد برای این روش پژوهش، بیشتر بر اساس روش نمونه برداری هدفدار است.
در این روش محقق شرکت‌کنندگان را بر اساس طرح تحقیق و توانایی آن‌ها برای همکاری انتخاب می‌کند.

روش انجام تحقیق با گروه‌های کانونی

کروگر (۱۹۸۸) برای اجرای هر گروه کانونی سه مرحله درنظرگرفته‌است.
در ذیل به بررسی هر کدام از این مراحل می‌پردازیم:

مرحله یکم. مفهوم سازی
در مرحله مفهوم سازی ابتدا باید هدف از تشکیل گروه و دلیل انتخاب روش تحقیق گروه کانونی بطور کامل و شفاف مشخص گردد.
علاوه بر این، باید نوع اطلاعات موردنیاز و میزان و درجه اهمیت آن‌ها مشخص گردد.

مرحله دوم. مصاحبه
برای مصاحبه‌ها در روش گروه‌های کانونی،برای هرجلسه کمتر از ۱۰سؤال براساس هدف پژوهش آماده‌شده و موردبحث گذاشته‌می‌شود.
بر اساس نظر کروگر (۱۹۸۸)، معمولاً برای هر جلسه، ۵ تا ۶ سؤال کافی است.

مرحله سوم. تجزیه و تحلیل داده‌ها و تهیه گزارش
برای بررسی و تجزیه و تحلیل داده‌ها در روش گروه‌های کانونی از روش تحلیل محتوا استفاده می‌شود.
پاسخ‌های داده شده و بحث‌های انجام شده طبقه‌بندی‌شده و مورداستفاده قرار می‌گیرند.

 مفهوم پویایی در گروه‌های کانونی (Focus Group Dynamic)

آنچه‌که مجدداًلازم است به آن توجه کنیم،تعاملی است که بین اعضای گروه در روش تحقیق گروه‌های کانونی وجود دارد.
این ویژگی، کلیدی‌ترین و مهم‌ترین ویژگی این شیوه از پژوهش است.
این ویژگی گروه‌های کانونی را از مصاحبه گروهی که تعاملی بین مصاحبه‌‌گر و مصاحبه شونده است،متمایزمی‌‌نماید.
دراین موقعیت گروهی افراد با پویایی و انرژی به دیدگاه‌های دیگر واکنش نشان می‌دهند.
واکنش‌ها طوری‌است‌که طرح تنها یک پیشنهاد یا موضوع می‌تواند زنجیره‌ای از پاسخ‌ها و واکنش‌ها را ازسوی حاضران ایجادکند.

این نوع تعامل با عنوان تأثیر «هم نیروزادی»‌ توصیف می‌شود.
بر همین اساس، برخی پژوهشگران معتقدند در گروه‌های کانونی اطلاعات به نسبت بیشتری در مقایسه با شیوه‌های پژوهشی دیگر به دست می‌آید (برگ ۱۹۸۹ ؛ استوارت و شامداسانی ۱۹۹).

تا کنکور با شما هستیم… برای اطلاع از آخرین اخبار و مشاهده فیلم‌های آموزشی کارشناسی ارشد و دکتری به صفحه اینستاگرام دیجی درس مراجعه نمایید:
صفحه اینستاگرام دیجی درس، دانشگاهی در خانه

خرید و دانلود محصولات کمک آموزشی کنکور کارشناسی ارشد و دکتری:

روش تحقیق 
پاسخ تشریحی آمار و روش تحقیق کارشناسی ارشد
پاسخ تشریحی آمار و روش تحقیق دکتری