روش تحقیق کارشناسی ارشد و دکتری

روش تحقیق کارشناسی ارشد و دکتری- درس اول

روش تحقیق کارشناسی ارشد و دکتری- مفهوم نظریه، انواع نظریه و تست‌های مربوط به نظریه
نویسنده: دکتر افشین صفایی
مقدمه 
یکی از مفاهیم پایه‌ای در روش تحقیق مفهوم نظریه و ویژگی‌های آنست که در آزمون‌های مختلف کارشناسی ارشد و دکتری موردتوجه طراحان سؤال بوده‌است.
در این مقاله سعی براین بوده‌است تاضمن بررسی عمیق‌تر این مفهوم ازدیدگاه روش‌های تحقیق،نکات مربوط به این موضوع طرح و تبیین گردد.
روش تحقیق بطورکلی درهمه شاخه‌های علمی از روانشناسی گرفته تا علوم جغرافیایی باتعریف علم وساخت نظریه‌ها براساس آن شروع و سپس گسترش می‌یابد.
اما اینکه واقعا نظریه چیست و چه نکات و ویژگی‌هایی دارد، جای بحث مفصل دارد.
در درس اول مقاله مربوط به روش تحقیق کارشناسی ارشد و دکتری ابتدا مفهوم کلی نظریه علمی بیان شده و سپس تعاریف موجود برای آن ارائه می گردد.
انواع نظریه ها و حدود و توانایی های هر کدام مورد بررسی قرار گرفته و تحلیل می گردد.

نظریه علمی

علم در لغت به معنای دانستن و آگاهی است.
کار یک دانشمند برای دانستن و رسیدن به آگاهی با کنجکاوی آغاز می شود.
وی برپایه اطلاعات موجود روابط درونی بین پدیده‌ها را تعیین می‌کند و بدین وسیله نظریه‌ای را شکل می‌دهد که شامل قضایایی منطقی و وابسته به هم هستند و ماهیت پدیده را بیان می‌کند.
فرضیه ها برای اعتبارسنجی نظریه ها ایجاد می‌شوند و درواقع پیش‌بینی‌هایی درمورد رویدادهای بعدی هستند.
در صورتیکه یک آزمایش فرضیه را تائیدکند، نظریه‌ای که فرضیه ازآن گرفته‌شده بطورنسبی تائیدمی‌شود وهرگاه فرضیه تائید نشود،نظریه موردنظر نیز موردتردید قرارمی‌گیرد.

تعریف نظریه

تعریف ۱:
نظریه مجموعه ای از تعاریف و پیشنهادات در مورد تعدادی از متغیرهای مربوط به هم است که همه این تعرفها و پیشنهادها سعی در ارائه بعدی منظم و مدون از وقایع و پدیده هایی که در اثر تداخل این متغیرها به وجود می آید دارد.
تعریف ۲:
تعیین روابط بین متغیرها، چگونگی این روابط و پیش بینی وقوع وقایع.
تعریف ۳:
همبستگی درونی فرضیه های نظری که راهنمای پژوهشگر در مشاهده همبستگی بین پدیده ها.

روش تحقیق کارشناسی ارشد و دکتری

اهداف ارائه نظریه را می‌توان بطورکلی توصیف و تبیین پدیده‌ها دانست.
هدف توصیفی یک نظریه عبارتست از توانایی یک نظریه در توصیف پدیده‌های مربوط به آن و هدف تبیینی عبارتست از قدرت یک نظریه در پیش‌بینی مشاهداتی که هنوز انجام نشده‌اند.
نظریه‌ای که قدرت پیش‌بینی ندارد،فاقد ارزش تبیینی است؛ یعنی یک نظریه خوب بایستی حادثه‌ای که ممکن است اتفاق بیفتدرا پیش‌بینی کند و همچنین تبیین کند که چرا حادثه موردنظر به این طریق رخ داده‌است.

روش تحقیق کارشناسی ارشد و دکتری

نظریه پردازی شامل مشاهده،تجربه و قیاس است و اولین کار نظریه پرداز عبارتست از تصمیم‌گیری دراین‌باره که چه نوع تشابهی به عنوان مبنای توصیف به‌کاربرده‌می‌شود.
در مراحل آغازین هر علم، نظریه‌های توصیفی زیادی تدوین شد و هرکدام از آن‌ها موردحمایت و دفاع قرار گرفت.
موفقیت یک نظریه در درجه اول به توانایی آن در طبقه‌بندی داده‌های قابل مشاهده بستگی دارد.
نظریه خوب آنستکه بتواند هر مشاهده‌ای را به راحتی و بدون شک و تردید طبقه بندی کند؛ یعنی هم برای آن طبقه مناسب وجود داشته باشد و هم اینکه برای آن بیش از یک طبقه نباشد.

ویژگی‌های نظریه

۱) نظریه ها ماهیت کلی و منطقی دارند.
۲) تخیل در ساخت نظریه ها دخالت دارند.
۳) نظریه به منظور تبیین طبقه معینی از پدیده‌ها طرح‌ریزی می‌شود و به‌ندرت می‌توان فرضیه‌ای یافت که در تمام زمینه‌ها کاربرد داشته باشد.
۴) نظریه توانایی توصیف و پیش بینی دارند.
۵) نظریه باید قابلیت تعمیم پذیری داشته باشد و نظریه‌ای بهتر است که قدرت تعمیم‌پذیری بالاتری داشته باشد.

نظریه وحدت علمی چیست؟

نظریه وحدت علمی بیان می‌کند که علوم مختلف، جنبه‌ها و ترکیب‌های متفاوت علم را عرضه می‌کنند.
براساس این نظریه، ضرورتاً نباید بین هیچکدام از نظریه‌های خوب تناقض وجود داشته باشد وآن‌ها باید به گونه‌ای طرح‌ریزی و بیان شوندکه بتوان بااستفاده از جمله‌های معادل،بصورتی منطقی و ریاضی آن‌ها را ازیک علم به علم دیگرمنتقل‌کرد.
نظریه وحدت علمی بر اساس اصل تقلیل گرایی بیان می‌شود.
مطابق این اصل، علوم مختلف به صورت زنجیره‌ای و برپایه پیچیدگی موضوعشان درجه‌بندی می‌شوند.
بنابر اعتقاد تقلیل‌گراها،جامعه شناسی و مردم شناسی که به بررسی جوامع می‌پردازند باید یافته‌های خودرا براساس روانشناسی که به بررسی افرادمی‌پردازد،تبیین کنند.
رفتار که موضوع موردمطالعه روانشناسی است باتوجه به اصول زیست شناسی که با فیزیک و شیمی ارتباط دارد تبیین می‌شود.
فیزیک و شیمی نیز براساس اصول ریاضی تبیین می‌شوند.
بنابراین، تبیین‌هایی که از تمام حوادث و پدیده‌ها به عمل می‌آیند سرانجام باید به زبان ریاضی محض بیان شوند.

انواع نظریه

نظریه پردازان، نظریه‌های علمی را به چهار دسته تقسیم می‌کنند:
نظریه‌های صوری ، نظریه‌های قیاسی ، نظریه‌های تقلیلی و نظریه‌های تجریدی .
الف) نظریه صوری:
نظریه صوری، قدیمی ترین نوع نظریه است.
دراین نوع نظریه کوشش می‌شود که پدیده موردنظر تبیین گردد اما دراین تبیین پدیده به عواملی نسبت داده می‌شود که خودآن‌ها پیچیده و مبهم هستند وبنابراین قدرت پیش‌بینی ندارند و به همین دلیل این نوع نظریه‌ها ازنظرعلمی موردقبول نبوده و مردود هستند. مثلا زلزله را ناشی از خشم خدایان می‌دانستند.
گونه دیگری از نظریه که احتمالا در دسته نظریه‌های صوری جای می‌گیرد، شامل نظریه‌هایی است که در تبیین پدیده‌ها تنها به آنها نامی جدید می‌دهند.
مثال بارز این نوع تبیین، نظریه‌ای در انگیزش است که رفتار انسان را براساس غریزه تبیین می‌کند.
در این نظریه گفته می‌شود که ارگانیسم اعمال معینی را به این دلیل انجام می‌دهد که به طورطبیعی باید چنین عمل کند.

روش تحقیق کارشناسی ارشد و دکتری- مفهوم نظریه، انواع نظریه و تست‌های مربوط به نظریه

ب) نظریه قیاسی :
نظریه قیاسی نظریه ای است که در آن برای تبیین از یک پدیده مشخص به عنوان مدل استفاده می شود.
از آنجا که قیاس کامل نیست، نه این مدل و نه هیچ مدل دیگری نمی تواند به طور کامل روش هایی را که برای تبیین پدیده مورد نظر لازمند، عرضه کند.
اشکال اساسی در ساختن نظریه از طریق قیاس این است که نظریه پرداز باید کلیه جوانب و عوامل تشکیل دهنده پدیده را که مبهم و مورد انتقاد هستند خوب بشناسد تا بتواند مدل مناسبی برای آن عرضه کند.
البته هدف از ساختن مدل، درک بیش تر جنبه ها و عوامل تشکیل دهنده پدیده است.
به همین دلیل نظریه پردازی از طریق روش قیاسی، مرحله آغازین و موقتی در ساختن نظریه علمی است.

روش تحقیق کارشناسی ارشد و دکتری- مفهوم نظریه، انواع نظریه و تست‌های مربوط به نظریه

ج) نظریه تقلیلی :
این نوع نظریه مشاهدات را بر اساس ماهیت فعالیت ها یا فرآیندهایی که آسانتر از مشاهده حادثه هستند، تبیین می‌کند.
یکی از ویژگی‌های نظریه تقلیلی این است که عمل تبیین به طور مکرر ادامه پیدا می‌کند تا به پایین ترین سطح برسد.
در نظریه تقلیلی ابتدا کوشش می‌شود که پدیده موردنظر توصیف شود وسپس ازطریق ترکیب فعالیت‌ها و فرآیندهای موجود نظام ساده‌تری برای تبیین به‌وجودآید.
د) نظریه تجریدی :
در نظریه تجریدی، حوادث پیچیده بر اساس حوادث ساده تبیین می‌شوند (تقلیل گرایی) ولی حوادث ساده نه به عنوان واقعیت بلکه به عنوان توصیف دقیقی از روابط، مورد استفاده قرار می گیرند.
ریاضیات زبان دقیق و روشنی برای نظریه تجریدی قابل قبول فراهم می‌سازد.
بسیاری از فیلسوفان معتقدند که نظریه تجریدی بالاترین نوع نظریه است به گونه‌ای که باید راهنمای انواع نظریه‌های دیگر باشد.

روش تحقیق کارشناسی ارشد و دکتری

تست:

۱) مهمترین ویژگی نظریه عبارتست از ………………..پدیده های مورد بررسی. (کارشناسی ارشد سراسری-۱۳۸۳)
۱) تبیین ۲) کنترل ۳) پیش بینی ۴) توضیح نظام مند

۲) چه رابطه ای بین فرضیه و نظریه وجود دارد؟ (کارشناسی ارشد سراسری-۱۳۸۷)
۱) تساوی ۲) تباین ۳) کل و جزء ۴) جزء و کل

۳) “مجموعه ای از مفاهیم و سازه‌ها که باهم پیوند درونی داشته و می‌توان ازطریق آن‌ها پدیده‌ها را توصیف،تبیین و پیش‌بینی‌کرد” اشاره به تعریف کدام دارد؟ (کارشناسی ارشد سراسری-۱۳۸۹)
۱) فرضیه ۲) قیاس ۳) نظریه ۴) استدلال

۴) نظریه چه موقع مناسب تر است؟ (کارشناسی ارشد سراسری-۱۳۷۷)
۱) عمیق ۲) قابل تعمیم ۳) عینی ۴) محدود

روش تحقیق کارشناسی ارشد و دکتری

۵) نظریه پردازی شامل کدام دسته از فعالیتهای زیر است؟ (کارشناسی ارشد آزاد-۱۳۷۷)
۱) مشاهده، تجربه، قیاس ۲) برهان، مشاهده، قیاس
۳) قیاس، مشاهده، استقراء ۴) استقراء، مشاهده، قیاس

۶) تفاوت فرضیه و نظریه در کدامیک از جملات زیر است؟ (کارشناسی ارشد آزاد- ۱۳۷۷)
۱) فرضیه ها محدود و مشخص ترند در صورتیکه نظریه ها ماهیتی کلی دارند.
۲) بین نظریه و فرضیه تفاوت چندانی وجود ندارد.
۳) نظریه ها از نوع اگر و آنگاه هستند ولی فرضیه ها چنین نیستند.
۴) فرضیه بر اساس نظریه ها شکل می گیرند.

خرید و دانلود محصولات کمک آموزشی کنکور کارشناسی ارشد و دکتری:

روش تحقیق